Zo win je 15 minuten aan lestijd

Op een Zweedse basisschool is in het klaslokaal van leerjaar 5 (ca. te vergelijken met groep 7 in Nederland) een verlaagd akoestisch plafond geïnstalleerd. Er zijn verder geen wijzigingen aangebracht in de akoestiek. Vervolgens hield de leerkracht bij hoe lang het duurde voordat de leerlingen het lokaal binnenkwamen en rustig waren zodat de lessen konden beginnen. Deze metingen werden vergeleken met die van vóór de plaatsing van het akoestische plafond.

De resultaten zijn duidelijk: Voor de aanpassing duurde het gemiddeld 2 minuten en 18 seconden tot de leerkracht met de les kon beginnen. Na installatie van het plafond duurde het 1 minuut en 17 seconden, een winst van ongeveer één minuut, oftewel 44%, dus bijna een halvering van de tijd. Omdat de leerlingen 15 keer per week plaatsnemen in het klaslokaal, betekent dit dat de effectieve lestijd wekelijks met 15 minuten wordt verlengd. 

Kennisgat dichten

Het onderzoek is uitgevoerd als onderdeel van een afstudeerscriptie Bouwkunde en design/economie. Scriptiebegeleider Svante Granqvist benadrukt dat zijn studenten een serieus en grondig onderzoek hebben uitgevoerd.

“Dit onderzoek betrof slechts één klaslokaal, maar de bevindingen zijn zo interessant dat we het onderzoek nu willen uitbreiden.”

Sebastian Holm, die het onderzoek samen met Petra Lagerberg heeft uitgevoerd, legt uit dat ze bij de voorbereiding van het onderzoek een kennisgat aan het licht hebben gebracht.

“Geen enkel eerder onderzoek heeft objectieve akoestische tests zoals de Speech Transmission Index (STI) gecombineerd met een subjectieve luistertest. Daarom hebben we de Hagerman-test toegevoegd, waarbij leerlingen naar specifiek samengestelde zinnen moesten luisteren en opschrijven wat ze verstonden. De verschillende testresultaten ondersteunen elkaar, wat het onderzoek met wetenschappelijk bewijs onderbouwt.”

Specifieke eisen aan klaslokalen

Holm en Lagerberg voerden het onderzoek uit in een klaslokaal met leerlingen uit leerjaar vijf die voldeed aan de specifieke vereisten voor de geldigheid van het onderzoek.

“Het is belangrijk om met de juiste leeftijdsgroep te werken. Hun gehoor moet voldoende ontwikkeld zijn, dus we wilden geen te jonge leerlingen. De lessen moeten meetbaar zijn, met specifieke vakken. Bovendien moeten de omstandigheden over langere tijd gelijk blijven.”

Het vijfde leerjaar in het Zweedse schoolsysteem voldoet aan deze vereisten: één klas in één klaslokaal, die op vaste tijdstippen les krijgt in verschillende vakken.

Een andere belangrijke factor was de mogelijkheid om de bevindingen te koppelen aan de genomen maatregel: de installatie van een verlaagd akoestisch plafond.

“Bij de installatie van een akoestisch plafond wordt doorgaans ook het ventilatiesysteem aangepast, wat gevolgen heeft voor de akoestiek. In dit geval bevond het achtergrondgeluid zich al op een aanvaardbaar niveau. Daarom konden we concluderen dat de veranderingen specifiek het gevolg waren van de verbeterde akoestiek.”

Kosten te rechtvaardigen

De doelstelling van het onderzoek was om te beoordelen of een verbetering van de akoestiek in een klaslokaal sociaal-economische voordelen kan opleveren.

“Ik denk dat we hebben laten zien dat dit kan resulteren in sociaal-economische verbeteringen. Het is een duidelijk meetbaar resultaat dat iedereen begrijpt en kan gebruiken om de kosten van de installatie van een akoestisch plafond te rechtvaardigen.”

In dit specifieke geval bedroegen de kosten 8500 euro (ruim drie keer zo veel als de kosten van een plafond in een nieuw klaslokaal), dit bedrag is inclusief sloopwerkzaamheden en veel overwerk vanwege de strakke deadline. Dit komt echter overeen met de jaarlijkse kosten van één leerling in het Zweedse onderwijssysteem. Als gedurende de levensduur van het plafond slechts één leerling niet blijft zitten vanwege de verbeterde leeromgeving, heeft zelfs dit eenmalige dure plafond zichzelf al terugverdiend.

Volgens Holm gaat het echter niet alleen over kostenbesparingen op de korte termijn:

“Het resultaat is een rustigere klas met minder stress en leerlingen die meer gefocust zijn. Het grootste voordeel van de verbeterde akoestiek is volgens mij dat dit kan bijdragen aan een prettigere, harmonieuzere sfeer in de klas die uitsluiting tegengaat.

Als je beter presteert, wordt samenwerken eenvoudiger. Dit levert voor iedereen voordeel op.”

Akoestische omgeving is de sleutel

De methode voor het meten van de tijd die het kost voordat een klas tot rust komt, werd sterk bepaald door de correcte uitvoering van de meting door de leerkracht.

“Hij begreep precies wat er nodig was. Hij had gelijksoortige metingen al eerder uitgevoerd en zag er op toe om elke keer op dezelfde manier te meten. Een van de krachten van het onderzoek is dat we voldoende metingen hebben verricht om statistisch betrouwbaar te zijn.”

De uitkomsten van het onderzoek overtroffen de verwachtingen van Holm en Lagerberg.

“De verbetering was overweldigend. Ik denk dat het Lombard-effect** hierin een grote rol speelde. Lawaai leidt tot lawaai: iemand verheft zijn stem, en dit zorgt ervoor dat de volgende persoon dit ook dit doet, en zo gaat het verder. Door de nagalmtijd te verkorten, verlaag je het geluidsniveau”, legt Holm uit.

Zowel vóór als na de aanpassing werd de leerlingen gevraagd om een vragenlijst in te vullen over hun beleving van de akoestiek in het klaslokaal.

“Dit is ook een indicatie voor de verbeterde akoestiek. Het lokaal wordt nu ervaren als een fijnere ruimte om in te verblijven”, zegt Lagerberg.

Voordeel tijdens de hele les

Granqvist is van mening dat het onderzoek het mogelijk maakt te berekenen hoeveel geld verloren lestijd door een slechte akoestiek kost.

“Ik zie het ook als een toegankelijkheidskwestie. Leerlingen met concentratieproblemen, waaronder ADHD, of leerlingen voor wie het Zweeds niet hun moedertaal is, vinden het lastiger om te leren in een rumoerige omgeving.

Het halveren van de tijd om met de les te kunnen beginnen, is een enorme verbetering”, zegt Granqvist.

“Maar tijd is niet het belangrijkste. De klas wordt ook gemotiveerd om uit eigen beweging rustiger te worden. En dat werkt vermoedelijk door in de rest van de les. Het onderzoek wijst uit dat het voor de leerkracht gemakkelijker wordt om contact te krijgen met de leerlingen, wat voordeel oplevert voor de gehele les.”

Text: Lars Wirtén

Foto: Anette Persson en Image Source Limited

* Bij de constructie van een nieuw gebouw vallen de installatiekosten naar verwachting een stuk lager uit, ca. 2500 euro.

** Het Lombard-effect is de tendens om harder te gaan spreken in een rumoerige omgeving.